Nederland laat eindelijk weer productiviteitsgroei zien

Na jaren van achterblijven is de productiviteitsgroei in Nederland aan een inhaalslag begonnen. De achterstand op het eurozone-gemiddelde van het afgelopen decennium is in de afgelopen vier kwartalen grotendeels ingelopen. Bedrijven en organisaties lijken daadwerkelijk efficiënter te zijn gaan werken. Toch roept de recente opleving de vraag op hoe houdbaar deze groei is: zonder extra investeringen en innovatie zal het lastig zijn om dit tempo vast te houden.

- Sterke productiviteitsgroei in de afgelopen vier kwartalen maken dat Nederland niet meer in de achterhoede zit qua productiviteitsgroei in de afgelopen tien jaar.
- De recente groei komt niet door het verschuiven van economische activiteit, maar vooral door productiviteitsgroei binnen de bedrijfstakken zelf.
- Grote arbeidsmarkttekorten – en hoge loongroei – lijken bij te dragen aan productiviteitsverbeteringen bij bedrijven.
- Een consequentie van de hoge loongroei is ook dat de arbeidsmarkt iets afkoelt; het aantal gewerkte uren daalt nu een aantal kwartalen achter elkaar.
- Het wordt lastig om de sterke productiviteitsgroei van het afgelopen jaar vol te houden zonder sterkere investeringsgroei en succesvolle innovatie.

De Nederlandse productiviteitsgroei trekt snel aan na magere jaren

Na jaren kwakkelen, dat zelfs geleid heeft tot het opstellen van een productiviteitsagenda door het kabinet, is de Nederlandse productiviteit aan een stil herstel begonnen. Tussen het eerste kwartaal van 2024 en van 2025 groeide de productiviteit (gemeten als bruto toegevoegde waarde in constante prijzen per gewerkt uur) met 2,5%. Deze opleving komt na een daling sinds begin 2022. De corona-periode heeft productiviteitsontwikkeling verstoord, maar ook voor de pandemie groeide de Nederlandse productiviteit al vier jaar niet of nauwelijks. De groei over de afgelopen 4 kwartalen is, buiten het herstel uit de coronacrisis gerekend, de sterkste jaar-op-jaar groei sinds het tweede kwartaal van 2014.

Met deze recente groeispurt behoort Nederland ineens ook niet meer tot de achterhoede van Europa. Nu is het zo dat Nederland een hogere productiviteit kent dan het gemiddelde van de eurozone, maar toch is zwakke groei of zelfs stilstand een zorgwekkend teken voor de structurele welvaartsgroei. Tussen 2015 en 2019 stond de Nederlandse productiviteitsgroei stil, mede doordat minder productieve bedrijfstakken harder groeiden wat ten dele kwam doordat de gaskraan dichtgedraaid werd. De lockdowns beïnvloedden de productiviteit erg, maar ook daarna viel de Nederlandse productiviteit sterk terug. Zo groeide de Nederlandse productiviteit een lange periode een stuk minder hard dan in landen om ons heen. Het herstel van de afgelopen kwartalen maakt de groeiachterstand die in die jaren werd opgelopen ten opzichte van het eurozone echter gemiddelde goed.

Nu loonkosten stijgen en arbeid schaars is focussen bedrijven meer op efficiëntie

Dat er nu een herstel plaatsvindt is niet vreemd door de krappe arbeidsmarkt met hoge loongroei. De groei in productiviteit komt vooral door de voortzetting van gedegen economische groei ten tijde van een opvallende daling van het aantal gewerkte uren in Nederland. Deze daling van het aantal uren is nu drie kwartalen achter elkaar, wat zelden gebeurt buiten recessies. Het geeft aan dat de arbeidsmarkt in Nederland momenteel iets afkoelt terwijl de economie nog sterk presteert. Daarmee werken bedrijven en organisaties in Nederland dus efficiënter.

Dat zou kunnen komen doordat bedrijven actief maatregelen nemen om arbeidstekorten tegen te gaan. Dat is in lijn met een recente enquête van het CBS waaruit blijkt dat ruim driekwart van de bedrijven maatregelen neemt om de productiviteit te verhogen, bijvoorbeeld door automatisering of efficiëntere werkprocessen. Ook geeft het de indruk dat bedrijven minder arbeid ‘hamsteren’ - het aanhouden van overtollig personeel. Dit is echter moeilijk meetbaar. Daarnaast is het aantal bedrijven dat failliet gegaan is of zelf de stekker eruit getrokken heeft weer hoger geweest in 2024 dan in de jaren ervoor. Over het algemeen zijn de bedrijven die gedwongen of vrijwillig stoppen minder productief dan gemiddeld, wat de productiviteitsgroei steunt. Immers kunnen hierdoor andere bedrijven de vrijgekomen werkenden (productiever) inzetten.

De bedrijfstakstructuur draagt weer positief bij aan de productiviteitsgroei

De vraag blijft of de recente productiviteitsspurt structureel kan worden doorgezet. De verandering van de economische structuur – welke bedrijfstakken het meeste groeien – heeft een tijd negatief bijgedragen aan de productiviteitsgroei. Zeker in de periode 2015-’19 was dit het geval. Maar na de lockdowns is dit effect gedraaid en groeit het aantal uren gewerkt nu het meest in bedrijfstakken die gemiddeld productiever zijn. De structuur-effecten analyse hieronder laat zien dat de bijdrage van de bedrijfstakstructuur sinds midden-2023 positief is en dat dit effect in de laatste twee kwartalen groter is geworden. Het feit dat het aantal gewerkte uren in de hoogproductieve maakindustrie snel is toegenomen speelt daar een belangrijke rol bij.

Wat de productiviteitsgroei ook helpt is dat het negatieve effect van het einde van de gaswinning op de totale productiviteit zo goed als afgelopen lijkt te zijn. De arbeidsproductiviteit van gaswinning is erg hoog, wat betekent dat de afbouw ervan een negatieve invloed op onze productiviteit heeft gehad, zie ook De Vries en Van Leeuwen (2024). Dit effect speelt nog wel, maar is minder belangrijk dan voorheen, wat een verbetering ten opzichte van de productiviteitsgroei van 2023 en daarvoor oplevert.

Recente productiviteitsgroei vooral doordat bedrijfstakken zelf weer productiever worden

Veruit de grootste bijdrage aan het productiviteitsherstel van de afgelopen vier kwartalen komt doordat de toegevoegde waarde per gewerkt uur in Nederlandse bedrijfstakken gemiddeld omhooggegaan is. De bewegingen per bedrijfstak verschillen nog erg. Zo zien we sterke productiviteitsgroei in de maakindustrie, de bouw en de groot- en detailhandel. Maar IT en de financiële sector laten juist negatieve productiviteitsgroei zien ten opzichte van begin 2024. Dat is een teken dat AI waarschijnlijk nog geen grote rol speelt bij de productiviteitsverbeteringen omdat deze bedrijfstakken veel AI-potentie voor productiviteitsgroei toegedicht wordt.

Een kleinere zorg, maar de urgentie blijft

Na de uitzonderlijke periode van negatieve productiviteitsgroei heeft de Nederlandse economie in de afgelopen kwartalen het herstel ingezet. Het is een gezond teken dat productiviteitsherstel ook in veel bedrijfstakken plaatsvindt. Maar het tempo van de groei in de afgelopen vier kwartalen ligt ver boven het langjarig gemiddelde van de afgelopen veertig jaar. Een afzwakking van het groeitempo lijkt daardoor reëel in de komende kwartalen. Want zonder sterke investeringsgroei of de brede impact van innovaties in de economie is een verandering van de trend van de afgelopen decennia niet realistisch.

Voor onze welvaart is productiviteitsgroei op lange termijn ontzettend belangrijk en daarom is de huidige focus van beleidsmakers op onze productiviteit goed te begrijpen. Door het recente herstel zullen er mogelijk minder alarmbellen meer afgaan. Maar de bedrijfs- en publieke investeringen zijn momenteel – in historisch perspectief gezien - niet per se erg hoog te noemen. Internationaal vergeleken blinkt Nederland ook niet op alle vlakken uit; dat geldt bijvoorbeeld voor de investeringen in onderzoek & ontwikkeling (R&D). Daarmee blijft de urgentie om de verdienkracht van de Nederlandse economie de komende jaren te blijven verbeteren.