Energieprijzen: Europa met zijn rug tegen de muur
Door Régis Bégué, Vennoot-beheerder, Directeur aandelenbeheer – Lazard Frères Gestion
 Régis Bégué |
Anderhalf jaar geleden deed de daling van de vraag de energieprijzen tot een historisch laag niveau dalen. Vandaag bereiken diezelfde prijzen recordhoogten.
Ondertussen veranderde de winter 2020-2021 de situatie. In Texas hebben de absolute kouderecords trauma's veroorzaakt toen de windmolens en gasterminals bevroren, wat leidde tot een massale stroomstoring. In Europa was de winter ook koud, zij het minder zwaar dan in de Verenigde Staten, en dwong hij de meeste landen om hun gasreserves aan te trekken. Sindsdien stapelen de problemen zich op voor het oude continent.
Een slechte samenloop van omstandigheden
In de eerste plaats hebben de Verenigde Staten, gevoed door hun ervaring uit het afgelopen jaar, hun gasexport naar Europa beperkt, terwijl het schaliegasveld het land had omgevormd tot een wereldwijde energieleverancier. Anderzijds zag China, dat besliste om de Australische steenkool te boycotten, zijn vraag naar gas toenemen en klopte het massaal bij Qatar en Rusland aan voor zijn energievoorziening. Daarom moesten beide landen hun gasleveringen aan het Oude Continent sinds de zomer van 2021 verminderen.
In het geval van Rusland komen daarbovenop de geopolitieke spanningen rond de Nord Stream 2-pijpleiding, die klaar is om Rusland te verbinden met Duitsland via de Oostzee. Terwijl dit project 10 miljard euro aan investeringen heeft gekost, staat Europa te pruilen om Russisch gas dat ecologische debatten oproept, terwijl het Oekraïne aan de zijlijn van de wereldpolitiek laat staan. Nord Stream 2 moet dus nog steeds worden geopend.
Ook al ligt Europa omringd door gas, wordt het op korte termijn met een energietekort geconfronteerd. Om daaraan hoofd te bieden, heeft Duitsland de meeste van zijn steenkoolreactoren opnieuw geactiveerd. Aangezien het land sinds 2018 geen steenkool meer exploiteert en over een klein aantal bruinkoolmijnen beschikt, moet ook het buitenlandse aanbod worden angesproken. De steenkoolprijzen zijn dan ook pijlsnel de hoogte in gegaan waardoor de elektriciteitsproductie des te duurder is.
Een historische schok
Tot overmaat van ramp is de Europese CO2-markt ook om andere redenen aan het ‘boomen’. De Europese Unie, die haar energietransitie wil versnellen, leidt sinds 2019 een beleid om de 'vervuilingsrechten' te verlagen, die met name van toepassing zijn op energiebedrijven. Het uitgeven van een ton CO2 is vandaag bijna 20 keer duurder dan in 2013 en de productie van elektriciteit op basis van steenkool is een financiële aderlating geworden. Reden te meer voor de stijging van de elektriciteitsprijzen.
Aangezien de Europese markt met elkaar verbonden is, doet de stijging van de energieprijzen zich in alle landen voor, ook in Frankrijk, waar kernenergie nog altijd overheersend is. De energiefactuur zal hoog zijn voor de Europese huishoudens en de sociale gevolgen zullen niet neutraal zijn, ondanks de tussenkomst van sommige regeringen om de omvang van het probleem te beperken.
Is de situatie vergelijkbaar met de olieschokken van 1973? Als we de markt voor termijncontracten geloven, is het antwoord nee. De betrokkenen anticiperen immers op een geleidelijke terugkeer naar de normale gang van zaken voor de komende maanden en jaren. De schok zou dus tijdelijk zijn. Moet u daar blij mee zijn? Nee, het huidige prijsniveau weerspiegelt de omvang van het onevenwicht dat we doormaken en het gebrek aan duidelijke oplossingen die het probleem op korte termijn verhelpen.
Hoe komen we uit de impasse?
De grote vraag is nu hoe we een eind kunnen maken aan de vicieuze cirkel waarin Europa terechtgekomen is. De eerste oplossing zou zijn om de inbedrijfstelling van Nord Stream 2 te versnellen. Het project zal uiteindelijk deblokkeren: sinds 4 oktober is het vullen van de gaspijpleiding begonnen, maar de opening na de laatste tests ligt nog niet vast. Het Russische gas heeft weliswaar een slechte faam, maar we mogen niet vergeten dat zijn koolstofvoetafdruk veel lager is dan die van steenkool.
Europa heeft ook een ander hefboomeffect: die van de CO2-markt. Het idee om een "vervuiling"-markt te creëren was interessant om bedrijven ertoe aan te zetten hun energietransitie te versnellen. De te lage regulering van deze markt maakt dat deze nu echter aan speculatie onderhevig is en wordt ze meegesleept door de scherpe prijsexplosie. Het quotabeleid zou dus moeten worden aangepast om deze prijsstijging te beheersen en misschien de trend om te keren.
Voor sommigen is de situatie vooral het bewijs dat Europa fossiele brandstoffen moet afzweren en zelfvoorzienend te worden in
Hernieuwbare energie. Het idee is bijzonder prijzenswaardig, maar de Amerikaanse black-out van vorig jaar stelt grenzen aan oplossingen die volledig afhankelijk zijn van de weersomstandigheden. De vraag is ook of windmolens en zonne-energie, gezien de lage rendementen, op zich echt duurzame oplossingen kunnen zijn. Sommigen zien dan ook redding in het gebruik van waterstof, maar deze brandstof – waarvan de productie duur en energieopslorpend is – is nog lang geen alternatief.
Er moet dus een breder debat worden gevoerd over de energiekeuzes van Europa, dat er niet in slaagt het eens te worden over een gemeenschappelijk standpunt over de plaats van kernenergie. Alle Europese landen proberen hun aandeel van hernieuwbare energie te verhogen – wat hun netwerken instabieler maakt – en tegelijkertijd vertrouwt het erop dat in geval van slechte weersomstandigheden voldoende energie uit een buurland kan worden ingevoerd. De huidige energiecrisis laat ons echter zien dat Europa niet vrij is van tekorten. Moet er een Europese black out komen vooraleer het oude continent echt duurzame oplossingen vindt?
